Oddalone od centrum Warszawy o około 5 kilometrów Odolany od zawsze były dla mnie miejscem ciekawym i dość tajemniczym. Ten kilkusethektarowy teren niemal od początku swojego istnienia przeznaczony był pod kolej i przemysł, a budynków mieszkalnych było tu niewiele. Rozległe torowisko znane było głównie mieszkańcom i pracownikom różnorakich zakładów, rzadko kiedy osoby postronne miały powód by odwiedzić tę część Woli. Zmieniło się to na przestrzeni ostatnich lat. W północnej części Odolan, niemal jak grzyby po deszczu, rosną nowe bloki, na zawsze zmieniając wygląd okolicy. Jednak nadal tuż obok nich można znaleźć ciekawe relikty przeszłości – zarówno tej kolejowej jak i militarnej. Jest ich na tyle dużo, że postanowiłam pokazać je w odcinkach. I choć moim zamiarem jest przybliżenie historii i wyglądu Odolan, to podróż przez kolejowe serce Warszawy zaczniemy od Bemowa.
Wiadukt Alei 4 Czerwca 1989 roku przebiega nad torowiskiem, łącząc ze sobą Włochy i Bemowo. Jeszcze do niedawna widoczna z niego była kolejowa nastawnia dysponująca „Warszawa Odolany WOA”. To tu przyjmowano pociągi ze szlaku, sterowano ich ruchem, a maszyniści odbierali rozkazy od dyżurnego ruchu. Nastawnia, choć w okrojonym zakresie, działała jeszcze kilka lat temu. Narzekali na nią mieszkańcy okolicy, gdyż w sezonie grzewczym wydobywał się z niej gryzący dym. Dziś już jej nie ma, została rozebrana w tym roku przez PKP. O jej istnieniu przypominają schodki przy torach, przejazd drogowy i inne pobliskie budynki związane z infrastrukturą kolejową stacji „Warszawa Główna Towarowa” (WGT), dawniej nazywanej „Warszawa Odolany”.
Warszawa Odolany niegdyś była główną stacją rozrządową na terenie Warszawy. Tutaj przyjmowano pociągi towarowe, rozrządzano je i ponownie zestawiano. Rozrządzanie, najprościej mówiąc, to podzielenie składu pociągu i rozstawienie wagonów na różne tory, w zależności od dalszej destynacji. Niestety „WGT” lata świetności ma już za sobą. Od kilku lat na torowisku zachodzą różne zmiany, które na zawsze zmieniają przeznaczenie tego terenu. PKP zdecydowało się na wyłączenie niektórych elementów infrastruktury, w tym serca stacji, jakim była górka rozrządowa, przez co, między innymi, dziś stacja ma status manewrowy. Stare budynki częściowo popadły w zapomnienie, inne zmieniły swoje przeznaczenie. Przykładem tych drugich jest obiekt zlokalizowany naprzeciwko rozebranej nastawni, przy ul. Kraszewskiego 57.
W tym dawnym budynku administracji stacji WGT mieszczą się biura i kwatery pracownicze do wynajęcia. Sam budynek od frontu nie zachwyca. Prosta forma i gładkie żółte otynkowanie nie przyciągają uwagi. Warto jednak zajrzeć na tył budynku, gdzie w jego centralnej części ulokowano drugie wejście. Nad nim góruje duży wykusz, który nadaje bryle trochę lekkości, a otulająca budynek zieleń tajemniczości.
Ścieżką prowadząca z budynku dojdziemy do wąskiego asfaltu i zarośniętych starych płyt chodnikowych. To dawne perony służbowe, którymi ruszamy dalej. Tory, wzdłuż których idziemy, stanowią część środkowej głowicy dojazdowej stacji.
Po drodze po lewej mijamy górkę rozrządową, po prawej posterunek straży ochrony kolei. Przechodzimy przez przejazd drogowy, przecinający tory odjazdowo-tranzytowe i dochodzimy do budynków kolejnej dawnej nastawni.
Nastawnia rozrządowa „WOA2” obsługiwała znajdującą się tuż obok górkę rozrządową. Tu dyżurny ruchu, przy wykorzystaniu pulpitu sterowniczego, zarządzał ruchem pociągów na torach kierunkowych. Pierwsze częściowe wyłączenie z użytku nastawni „WOA2” nastąpiło około 2013 roku, wraz z zamknięciem górki rozrządowej. Od tamtego czasu zmianie uległa okolica nastawni. Jeszcze kilka lat temu budynki wykorzystywane były jako biuro zakładów Infrastruktury kolejowej zaplecza technicznego i automatyki sekcji eksploracji Warszawa Odolany. Dziś w części zabudowań siedzibę ma prywatna firma zajmująca się systemami grzewczymi. Kolej „wycięła” część nieużywanych torów, zdemontowano sygnalizację świetlną. Stare semafory, szyny czy podkłady kolejowe leżą pomiędzy bujną roślinnością, nadając okolicy przygnębiający wygląd. Jeden z tych nieużywanych torów prowadzi do – wspomnianej wcześniej – górki rozrządowej.
Górka rozrządowa to część stacji znajdująca się na niewielkim wzniesieniu o odpowiednim nachyleniu stoku. Składa się ona z kilku elementów: torów przyjazdowych, grzbietu górki, torów kierunkowych i odjazdowych. Proces rozrządu rozpoczyna się na torach przyjazdowych. Skład pociągu zostaje podzielony na tak zwane odsprzęgi – czyli wagony o tym samym ładunku lub tej samej destynacji. Podziału dokonuje się poprzez rozłączenie sprzęgów, czyli złączy pomiędzy wagonami – podczas tego procesu nie zmienia się skład pociągu. Jednocześnie sporządzana jest dokumentacja w postaci kart rozrządowych. Dzięki nim kierujący rozrządem ma wiedzę na temat ilości odprzęgów, ich wagi i dalszego przeznaczenia. Gdy wagony są już rozdzielone, na koniec składu podjeżdża lokomotywa manewrowa. Jej zadaniem jest wepchnięcie całego już rozłączonego składu na grzbiet górki rozrządowej, czyli jej najwyższy punkt.
Po osiągnięciu tego punktu następuje faktyczne rozdzielenie składu. Dzięki sile grawitacji pojedyncze odsprzęgi staczają się z górki na konkretne tory kierunkowe. O wyborze toru decyduje odpowiednie ustawienie nastawni.
Gdy na danym torze znajdą się już wszystkie przypisane do niego wagony następuje ich połączenie. Nowo sformowany skład pociągowy manewrowany jest na tory odjazdowe. Tu następuje dołączenie lokomotywy i sprawdzenie układu hamulcowego. Po pozytywnym przejściu prób, nowo sformowany pociąg może ruszyć w dalszą drogę. Całą procedurą rozrządu kieruje starszy ustawiacz – to on wydaje polecenia obsłudze rozjazdów i urządzeń hamulcowych.
Górka stacji Warszawa Odolany w czasach swojej świetności pozwalała na rozrząd składu pociągowego pomiędzy 28 torów kierunkowych. Została wyłączona z użycia około 2013 roku i od tego czasu popada w ruinę. Dziś brakuje tu większości specjalistycznego oświetlenia i narzędzi sterowniczych czy hamulcowych. Na szczęście nadal można zobaczyć oryginalny tor przechodzący przez grzbiet górki oraz używane do dziś dwa tory objazdowe. Zachowały się również tory kierunkowe, ale o nich opowiem już w następnym wpisie.
Źródła informacji:
Semaforek-kolej.org.pl, A. Karwat,Warszawa Główna Towarowa, dostęp 25.06.2020 https://semaforek.kolej.org.pl/wiki/index.php?title=Warszawa_G%C5%82%C3%B3wna_Towarowa
Ogólnopolska Baza Kolejowa, K. Romaniuk; R. Krakowiak, Warszawa Odolany dostęp 27.06.2020 https://www.bazakolejowa.pl/index.php?dzial=stacje&id=26658&ed=0&okno=galeria&str=1
Ogólnopolska Baza Kolejowa, K. Romaniuk; P. Więcek, Warszawa Główna Towarowa,dostęp 27.06.2020 https://www.bazakolejowa.pl/index.php?dzial=stacje&id=1109&ed=0&okno=galeria&str=-1
Torowy Blog Kolejowy, S. Objazdowski,Stacja manewrowa Warszawa Główna Towarowa, 10.07.2015, dostęp 27.06.2020 https://torowy.blogspot.com/2015/07/stacja-manewrowa-warszawa-gowna-towarowa.html#.XwW4QCgzZPY
Kolejowe Podlasie TV, R. Domalewski, R. Fiedorczyk, Rozrządzanie pociągu towarowego, dostęp 1.07.2020 https://www.youtube.com/watch?v=tXuQ8w4Mrwc
OK-KOLEJ.pl – Pozytywna Galeria Kolejowa,Górka na Odolanach, dostęp 1.07.2020 https://www.ok-kolej.pl/details.php?image_id=17747
Enkol, Górka Rorządowa, dostęp 5.07.2020 http://enkol.pl/G%C3%B3rka_rozrz%C4%85dowa
Train Driver 2, Warszawa Główna Towarowa, dostęp 6.07.2020 https://td2.info.pl/w-trakcie-prac/warszawa-glowna-towarowa/
Kolejowy KOMIS, Encyklopedia: Górka rozrządowa,dostęp 7.07.2020 https://kolej.mkm.szczecin.pl/encyklopedia/gorka
Atlas Kolejowy Polski, Czech i Słowacji,Warszawa Główna Towarowa, dostęp 7.07.2020 https://www.atlaskolejowy.net/pl/mazowieckie/?id=baza&poz=4767
Ostatnio pojawiły się nowe znaki zakazujące wjazdu na teren stacji
To prawda, na szczęście pieszo nadal można tu zajrzeć. Trzeba tylko być jeszcze bardziej ostrożnym – bo ze względu na modernizację linii średnicowej puszczono tędy część pociągów osobowych.